آخرین نشست علمی همایش بین المللی «عدالت و اخلاق در مکتب اهل بیت» در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
رویکرد نظری صرف در تعریف از عدل و اخلاق جواب نمی دهد
در ابتدای نشست، دکتر حسن بلخاری، مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران، به ارائه سخنرانی با موضوع «عدالت شاخصی از ساختار تمدن اسلامی» پرداخت.
وی با اشاره به اینکه مسئله عدالت و اخلاق دو مسئله کاملا بشری است و همه ملل به آن توجه دارند و آرمانی است که همه تمدنهای جهان سعادت را در آن می بینند، گفت: امیدورام کنگره حاضر به اهدافش رسیده باشد و مقدمه ای باشد تا به این موضوع توجه بیشتری شود. جای سپاس دارد که دانشگاهی چون فردوسی مشهد عهده دار چنین مسئولیتی است.
بلخاری با بیان اینکه «رویکردش دربحث از تعریف و تحقیق عدالت نسبت آن با اخلاق رویکردی ساختاری است تا نظری»، افزود: در رویکرد ساختاری با توجه به کارکردها و کنشهای این مفاهیم است که به تعریف آنها می پردازیم و تحلیل ما مستند به دستاوردها و کاربردهای علمی و عملی این مفاهیم انتزاعی است.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در طول تاریخ مفاهیم عدالت و اخلاق کمترین توفیقات را داشته است و عدالت و اخلاق معمولا در حوزه های نظری مورد توجه قرار می گیرند، عنوان کرد: معلوم اول ارسطو است و کل فلسفه ارسطو را اگر بخواهیم بگوییم چیزی جز عدالت نیست. اما چقدر اندیشه های نظری و تجربی ارسطو در تحقق عدالت موفق بوده است؟
وی با بیان اینکه « چاه ویلی بین نظر و عمل وجود دارد»، اظهار کرد: در نظر مفاهیم متعالی وجود دارد اما در عرصه عمل این مفاهیم کوچکترین کاربردی در حل مسائل بشر ندارند. در مسئله اخلاق هم همین گونه است، عالی ترین مرثیه ها در رثای اخلاق داریم، اما در هیچ دوره ای بشر به اندازه امروز از آن دور نبوده است. چرا بشر قادر به حل این مسئله نیست؟
وی با اشاره به اینکه چرا با وجود این همه کلامهای اخلاقی متعال، عنصر اخلاق وجود ندارد، خاطرنشان کرد: این بر می گردد به چاه ویلی که میان نظر و عمل وجود دارد. نظر میل به تجرید دارد و استعلا، این میل ما را از واقعیت دور می کند.
بلخاری با بیان اینکه « آیا بهتر نیست در این همایشها از این دو مفهوم بنیادی بشری رویکردهای دیگری را در تعریف آنها دنبال کنیم؟»، افزود: اگر ما از این دو موضوع در عرصه عمل دور هستیم علت آن است که رویکردمان 100 درصد نظری بوده است.
استاد دانشگاه تهران با اشاره به رویکردش در تعریف از عدالت و اخلاق، گقت: بحث من رویکرد ساختاری و کارکردگرایانه است. ما به شدت نیاز به تجربیات موفق تاریخی داریم و اگر آن تجربیات محور قرار بگیرند ما به کاربردهای صحیح تری از تعریف عدالت و اخلاق می رسیم.
وی در ارتباط با آسیب شناسی تعریف عدالت و اخلاق، گفت: فربه کردن این تعاریف نظری از آسیب شناسی های این موضوع است.
بلخاری در ارتباط با ویژگی های روش ساختاری در تعریف از عدالت و اخلاق گفت: نخست اینکه باید تعریف ما به زبان عمل نزدیک باشد و دوم اینکه قابلیت انتشار داشته باشد. قابلیت انتشار داشتن به بسط معانی هم کمک می کند و دغدغه های بشری بودن را هم جواب می دهد.
استاد دانشگاه تهران در ادامه سخنان خود، با اشاره به اینکه یک نمونه عملی و الگو برای تعریف از عدالت، امام علی و نهج البلاغه می تواند باشد، بیان کرد: تجربه حکومت داری امام علی و در کنار پیامبر بودنش امام را می تواند به نمونه عملی و تجربی در تعریف عدالت قرار دهد.
وی با اشاره به اینکه نباید از اینگونه نمونه ها فقط به تعاریف مذهبی بپردازیم و اجازه دهیم دیگران هم از این بوستان بهره ببرند، اظهار کرد: باید به گونه ای این نمونه ها و الگوها تعریف کنیم که جهان امروز بفهمد.
استاد دانشگاه تهران در پایان سخنان خود گفت: در مسئله عدالت و اخلاق نباید رویکرد نظری و فلسفی صرف باشد. عدالت و اخلاق دغدغه امروز هم هست. اگر مارکسیسم موفق شد، به این دلیل بود. عدل باید در کف جامعه اجرا شود و رویکرد صرف جواب نمی دهد.
دستیابی به عدالت توزیعی مبتنی بر نظام اخلاقی اسلام
سعید خدیوی، دکترای اقتصاد اسلامی در همایش بین المللی «عدالت و اخلاق » به ارائه مقاله خود با عنوان « دستیابی به عدالت توزیعی مبتنی بر نظام اخلاقی اسلام» پرداخت.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، با بیان اینکه «یکی از مسائل و دغدغه های هر نظام اخلاقی و هنجاری در سطح اجتماع توجه به راهبردهایی به منظور تحقق عدالت توزیعی به مثابه تقسیم عادلانه ثروت و کاهش نابرابریهای درآمدی مبتنی بر آن نظام فکری می باشد»، خاطرنشان کرد: نظام هنجاری اسلام نیز از این قاعده کلی مستثنی نبوده و باید به این پرسش کلیدی پاسخ دهد.
وی درباره مقاله خود گفت: بر این اساس این پژوهش با روش تحلیلی و کتابخانه ای در مرحله اول در یک رویکرد کل نگر با تمرکز به دانشهای اسلامی به کشف نظام اخلاقی اسلام در چارچوب الگوهای رشد اخلاقی پرداخته و در مرحله دوم با استناد به آیات قرآن کریم ساز و کار دستیابی به کاهش نابرابریهای اجتماعی در این نظام اخلاقی را نشان میدهد.
خدیوی با بیان اینکه « در چارچوب رشد اخلاقی، نظام اسلام در یک سلسله مراتب ترتیبی سه نظام اخلاقی وظیفه گرایانه، فضیلت گرایانه و نتیجه گرایانه را تحت شمول خود قرار میدهد»، افزود: در هر کدام از این مراتب وجودی با توجه به آیات قرآن کریم مشخص گردید که توجه ویژهای به موضوع رفع فقر و کاهش نابرابریهای درآمدی مبتنی بر این نظام اخلاقی شده است.
وی در اینباره گفت: چنانچه به منظور کاهش نابرابریهای درآمدی در سطح اول که مبتنی بر نظام اخلاقی وظیفهگرایانه است، با معرفی واجبات مالی همچون زکات در کنار سایر عبادات به مثابه یک وظیفه، پس از آن در مقام بالاتر در نظام اخلاقی فضیلت گرایانه با گوشزد نمودن اهمیت انفاق و توجه به آن در پالایش ابعاد وجودی و دستیابی به "بِر" و در نهایت در سطح نتیجه گرایانه با اشاره به بخشش به عنوان ویژگی رفتاری "ابرار" سعی نموده است، تا در یک رویکرد تربیتی و مرحله ای در نظام اخلاقی، عدالت توزیعی را به بهترین نحوه در اجتماع پیاده نماید.
مناظرات امام رضا (ع) را می توان یکی از اصلی ترین عرصه های بازتاب علوم ناب رضوی در قالب گفت و گوی چند صدایی دانست
در ادامه آخرین نشست علمی همایش، جواد رحیمی، دانشجوی دکتری فلسفه غرب، به ارائه مقاله خود با عنوان « نظام چند صدایی در مناظرات امام رضا (ع) با رویکرد نظریه "منطق مکالمه" باختین» پرداخت.
دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، با بیان اینکه «در حوزه ارتباطات انسانی، "گفت و گو" یکی از اساسی ترین ابزارهای ارتباطی محسوب می شود»، افزود: مناظره نیز نوعی گفت و گوی علمی، هدفمند و سازمان یافته است که با هدف شناخت آراء و نظرات دیگری صورت می پذیرد.
وی با اشاره به اینکه «مایکل باختين» به عنوان یکی از متفکران و نظریه پردازان برجسته قرن بيستم، مفاهيم كليدي" منطق مکالمه" و "چندصدايي" را در مقابل نظام تک آوایی در عرصه رویكردهاي زباني و ادبي ارایه کرده است، خاطرنشان کرد: هدف این پژوهش، بررسی بکارگیری ابزار کارآمد مناظره توسط امام رضا (ع) بر اساس نظریه منطق مکالمه باختین می باشد.
وی با اشاره به محتوای مقاله خود گفت: در همین راستا، این نوشتار می کوشد به روش تطبیقی - تحلیلی، به بررسي نحوه مناظرات اين امام همام جهت حل منازعات مذهبی، پاسداری از حریم عقاید اسلامی در برابر امواج سهمگین حملات مکاتب و فرقه های مختلف به اصول و فروع اسلام، ارایه پاسخ متقن مبتنی بر استدلالات عقلی به طرف مقابل، و بهره جستن از نقاط مشترک بین الادیانی برای رفع اختلافات فکری و اعتقادی، تصويري روشن از حاکمیت نظام چند صدایی بر فضاي مناظرات آن حضرت با علمای سایر مذاهب و اديان و مکاتب الحادی مدعی توحید ارایه كند.
رحیمی ضمن تبیین يافته هاي تحقيق خود، افزود:نتایح این تحقیق نشان مي دهد كه امام رضا (ع)، با عبور از مرزهاي خودمحوري و دگماتیسم غيرمنطقي، بهره گیری از شیوه های منطقی استدلال عقلی، احاطه کامل به مبانی فکری و مشترکات اعتقادی و دینی طرف مقابل، اتخاذ مواضع صریح و هدایتگرانه، تحمل صداهای دیگران با هدف تقریب مذاهب و با احیای سنت مناظره سالم فصل جدیدی به روی فضاي حاکم بر مناظرات گشوده است.
وی گفت: نتیجه این که مناظرات امام رضا (ع) را می توان یکی از اصلی ترین عرصه های بازتاب علوم ناب رضوی در قالب گفت و گوی چند صدایی دانست که می تواند با رویکرد نظریه منطق مکالمه باختین مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
مناظرات امام رضا (ع) يك الگوي عملي و نه صرفا تئوري از مناظره يك انسان كامل در اختيار قرار مي دهد
مجتبی نوروزی، استادیار دانشکده تربیت مدرس قرآن، در همایش بین المللی «عدالت و اخلاق» به ارائه مقاله «اصول و آموزه هاي اخلاقي در مناظره با تأكيد بر مناظرات رضوي» پرداخت.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مشهد با بیان اینکه «مناظره يكي از انواع ادبي است كه بر اساس گفتگو بين دو طرف يا بيشتر، درباره موضوعي خاص شكل مي گيرد و در آن هر يك از طرفين، مطالب و دلايلي را براي اثبات مدعاي خود بيان مي كند»، گفت: اگر اين روش در خدمت تبليغ آموزه هاي اسلامي و هدايت بشر قرار گيرد مي تواند بسيار كارگشا باشد.
نوروزی با اشاره به اینکه توجه به آداب و اصول حاكم بر مناظره در پرتوي آيات قرآن و كلام معصومين (ع) جهت اثر بخشي هر چه بيشتر ضروري مي نمايد، خاطرنشان کرد: در اين ميان گزارشاتي كه از مناظرات امام رضا (ع) با علماي اديان مختلف به دست ما رسيده است، حاوي نكات ارزشمندي است كه يك الگوي عملي و نه صرفا تئوري از مناظره يك انسان كامل در اختيار قرار مي دهد.
وی در توضیح پیرامون محتوای مقاله خود گفت: اين مقاله كه از نوع پژوهش هاي بنيادي بوده، با روش تحقيق كيفي مبتني بر تحليل محتوايي و با استفاده از منابع كتابخانه اي به بررسي آداب مربوط به يك مناظره علمي در قالب اركان آن، با نگاه خاص به نمونه عملي مناظرات امام هشتم شيعيان پرداخته است كه نتيجه آن را مي توان به عنوان يك روش آموزشي مطرح كرد و به كار بست.
استادیار دانشکده تربیت مدرس قرآن ، با بیان اینکه «قدم اول در شکل گیری یک مناظره، احساس نیاز به اشتراک گذاری دانسته ها در مورد مسئله ای خاص است» ، افزود: اما آنچه سبب اثربخشی آن می شود رعایت اصول حاکم بر مناظره نظیر رعایت عدالت و انصاف، دوری از تعصب و فراموش نکردن هدف مناظره است که همان کشف حقیقت و آموزش غیرمستقیم مطالبی است که در بدو امر پوشیده و نامعلوم بوده است.
