در ادامه نشستهای علمی همایش بین المللی «عدالت و اخلاق»، ششمین نشست در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
بررسی تطبیقی نظریه عدالت اجتماعی از نظر رالز و استاد مطهری
در ابتدای این نشست زهرا رسولی به ارائه مقاله با عنوان « بررسی تطبیقی نظریه عدالت اجتماعی از نظر رالز و استاد مطهری» پرداخت.
دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به این موضوع که دیدگاه عدالت اجتماعی جان رالز در قالب «نظریه عدالت به مثابه انصاف» از معروفترین دیدگاههای حاکم در عرصه سیاسی و اجتماعی است، گفت: این موضوع در اسلام نیز از جایگاه ویژهای برخوردار است و به تعبیر استاد مطهری عدالت به عنوان فلسفه اجتماعی اسلام مطرح شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بجنورد، در توضیح مقاله خود گفت: این پژوهش ابتدا محورهای اصلی و اصول نظریه عدالت رالز را بر مبنای کتاب «نظریهای درباره عدالت» بیان کرده و سپس به بیان دیدگاه استاد مطهری می پردازد.
وی با بیان اینکه «این دو متفکر علیرغم تعلق به دو فرهنگ و اندیشه متفاوت که باعث تفاوتهایی در دیدگاه آنان در حوزه روش، اصول و قلمرو عدالت میگردد، اما اشتراک نظرهایی میان آنان نیز وجود دارد»، به تفاوت دیدگاه آنان پرداخت و افزود: از جمله این تفاوتها ،عدول رالز از روش سنتی تحلیل مفهومی واژه عدالت و تاکید مطهری بر آن برای ارائه تعریفی جامع و مانع از عدالت، محدود بودن قلمرو عدالت اجتماعی رالز به ساختار نهادهای اساسی جامعه و گستردگی قلمرو عدالت اجتماعی مورد نظر مطهری به عدالت فردی، اخلاقی، اقتصادی و سیاسی، طرفداری رالز از عدالت رویه ای محض و نزدیکی دیدگاه مطهری به عدالت رویه ای کامل است.
رسولی در ادامه با اشاره به اشتراک نظرهای این دو دانشمند، گفت: این دو اندیشمند در اموری چون توجه به انسان به عنوان هدف نه وسیله، تاکید بر جایگاه محوری عدالت در ساختار جامعه، اهمیت دادن به عقل در ادراک اصول عدالت، نگاه وظیفه گرایانه و فرادینی به عدالت، توجه به استحقاقها اشتراک نظر دارند.
در مبانی حکمت متعالیه لزوما سیاستی عادلانه است که مطیع شریعت باشد
فهمیه شریعتی در ادامه نشستهای علمی همایش بین المللی «عدالت و اخلاق»، به ارائه مقاله خود با عنوان «فلسفه اخلاقی جامعه عادلانه مبتنی بر تعریف فضایل انسانی در حکمت متعالیه» پرداخت.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد با بیان این که «مطابق با حکمت متعالیه حیات بدن و حرکت انسان تابع نفس اوست»، گفت: نفس انسان در حال سلوک به سمت مقصد حقیقی است. دو وصف حریت و حکمت، دو شرط برای تحقق کمال انسانی و سلوک به سمت مقصد هستند.
شریعتی با اشاره به اینکه ارکان و مبانی حکمت و حریت، بر اساس عدالت نهاده شده است چون تحقق این ارکان تنها مشروط به عدالت می باشد، عنوان کرد: در پرتو عدالت به عنوان یک مسئولیت، و در جهت رفع موانع تحقق این الزام درونی، عدالت به عنوان یک حق اجتماعی طرح می شود.
وی افزود: بر این اساس عدالت سیاسی یا سیاست عادلانه به تنهایی یک حق اجتماعی اصیل برای انسان نیست بلکه حق برخورداری از جامعه عادلانه بر مبنا و در جهت تحقق عدالت به عنوان یک تکلیف بر اوست و به عنوان حق اجتماعی فارغ از عدالت درونی مورد اهتمام ملاصدرا نیست.
استادیار دانشگاه فردوسی مشهد گفت: این تکلیف ناظر به افراد خاصی نبوده و عمومی و همگانی است و حیثیت اصیل درونی دارد. بر این اساس، در مبانی حکمت متعالیه لزوما سیاستی عادلانه است که مطیع شریعت باشد و عدالت سکولاریستی با سعادت انسان در حکمت متعالیه بی ربط است.
عدالت مبنای اخلاق در همه عرصه های آن است
مصطفی مومنی، استادیار فلسفه و کلام اسلامی، در همایش بین المللی «عدالت و اخلاق» به ارائه مقاله خود با عنوان«بررسی دیدگاه فلاسفه اخلاق اسلامی با تکیه بر دیدگاه نراقی در جامع السعادت» پرداخت.
عضو هئیت علمی دانشگاه پیام نور سبزوار با بیان این که «مسائل علم اخلاق اولین بار در محاورات سقراطی و سپس در اندیشه افلاطون با انسجام و تفصیل بیشتری مطرح شد»، افزود: ارسطو به طور خاص کتاب اخلاق نیکوماخوس را تالیف نمود. اندیشمندان اسلامی نیز در این مباحث متاثر از این دو فیلسوف بوده و آراء اخلاقی آنها بخصوص در حوزه اخلاق هنجاری مانند ملاک و معیار فعل اخلاقی، از دیدگاه آنها متاثر است.
وی در توضیح محتوای مقاله خود گفت: در این نوشتار به تحلیل و بیان دیدگاه عالمان علم اخلاق اسلامی با محوریت ملا مهدی نراقی در این زمینه می پردازیم.
مومنی با بیان اینکه «مسأله نوشتار این است که جایگاه عدالت در منظومه اخلاقی مولی مهدی نراقی- که معمولا اکثر دانشمندان اخلاق اسلامی هم نظری موافق با دیدگاه وی دارند- چیست؟ و رابطه اخلاق و عدالت در منظومه اخلاقی آنها چگونه است؟»، عنوان کرد: فرضیه تحقیق این است که از دیدگاه علماء اخلاق اسلامی، بویژه نراقی، عدالت مبنای اخلاق در همه عرصه های آن است.
وی افزود: از این رو در این نوشتار به تبیین این فرضیه پرداخته شده و نتایج تحقیق چنین است: از دیدگاه این افراد، اخلاق چه فردی و چه اجتماعی بر مبنا و محور عدالت است؛ عمل اخلاقی عملی است که عادلانه باشد و فرد متخلق نیز فردی است که عدالت بر قوای نفسانی وی حاکم باشد؛ هر چند عدالت اقسام گوناگونی دارد ولی عدالت فردی و تحقق عدالت در سرزمین نفس مبنای تحقق همه اقسام عدالت است. از این نظریه به عنوان «اخلاق عدالت محور» تعبیر شده است.
تمدن اسلامی معنای عدالت را در مفاهیم اجتماعی و کاربردی گستراند
علیرضا سرحدی نسب، در همایش بین المللی «عدالت و اخلاق» به ارائه مقاله « نقش عدالت محوری در شکوفایی تمدن اسلامی با نگاهی به آموزه های رضوی» پرداخت.
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، با بیان اینکه «یکی از دغدغه های فکری و اجرایی تمدن هرجامعه ای، قرارگرفتن عدالت و قسط به عنوان پایه و محور آن بوده است» افزود: تمدن اسلامی همواره به این مسئله به صورت ویژه در ُبعد عمل که برگرفته از جهان بینی پویای خود بوده، توجه داشته است؛ و بر این اساس، فرامین کلان قرآن و سنت، بر فراهم آوری شرایط و مقدمات اجرای عدالت در قالب فردی و اجتماعی آن بوده است.
وی با اشاره به تحقیق خود در این موضوع گفت: در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای و در قالب توصیفی - تحلیلی به مفهوم شناسی و تعریف و موارد کاربرد عدالت و قسط، در قرآن و روایات پرداخته شده است، به گونه ای که علاوه بر جنبه قضائی و حقوقی که در قبل از اسلام به آن توجه می شده و بیشتر جهت فردی عدالت مورد تاکید بوده، به زاویه اجتماعی عدالت درحوزهای مختلف نظیر عدالت اقتصادی و اخلاقی و بین الملل که دستاورد تمدن اسلامی است اشاره شده است.
سرحدی نسب با بیان اینکه «عدالت محوری در شاخصه های عملی تمدن اسلامی اثر گذاشته و موجب فراهم آوری عناصر پایین دست، نظیر اخلاق مداری و مبارزه بر عقاید باطل شد»، افزود: در این میان با توجه به ولایت عهدی سه ساله حضرت رضا علیه السلام معیارهایی برای ایجاد عدالت، در صورت به دست گرفتن مسئولیت و حکومت توسط ایشان وجود دارد که مورد غفلت دولت مردان و مجریان قوانین اسلامی ازگذشته تا کنون بوده است.
وی درباره نتیجه پژوهش خود گفت: در نتیجه با وجود اینکه عده ای خواسته اند مفهوم عدالت را در فضای قضائی و فردی خلاصه کنند و آن را صرفا در جایی اجراء و معنا کنند که کسی به دادگاه رجوع کرده و متقاضی بستاندن حق خود شده است، این تمدن اسلامی بود که با گسترده کردن معنای عدالت، در مفاهیم اجتماعی و کاربردی نظیر دوری از افراط و تفریط و قرارگرفتن هرچیزی درجای مناسب، استفاده کرد.
